Kalmus Gatunek byliny, należący do rodziny tatarakowatych. Znany jest także pod ludowymi nazwami jako ajer, tatarskie ziele, lepiech. Pochodzi prawdopodobnie z Indii i Chin, bo tylko tam występują owady zdolne do zapylania tataraku. Do Europy trafił w średniowieczu podczas najazdów tatarskich i tureckich. W Polsce jest pospolity. Występuje na brzegach wód, rowów o wolno płynących wodach.

Łodyga: Roślina osiągająca od 60 do 120 cm wys. Kłącze czołgające się, dorastające do 3 cm średnicy, lekko obłe, aromatyczne, o zapachu cynamonowokamforowym, ze śladami po obumarłych liściach. Łodyga na przekroju trójkanciasta, nierozgałęziona, u podstawy czerwonawopurpurowa.

Liście: Mieczowate, zaostrzone, o unerwieniu równoległym, lekko faliste, jasnozielone, osadzone skrętolegle i zebrane w pęczki.

Kwiaty: Zebrane w kolbowaty obupłciowy kwiatostan o długości 4-8 cm, pozornie boczny, z powodu pionowo ustawionej pochwy liściowej, o kolorze żółtoseledynowym. Kwiaty małe, obupłciowe, z regularnym okwiatem składającym się z 6 wąziutkich, łuseczkowatych działek. Pręcików 6, słupek jeden, trzykomorowy. Znamiona rozwijają się przed rozwojem pylników i w miejscu pochodzenia zapylane są przez owady. Kwitnie w czerwcu i lipcu. W Europie na skutek braku zapylaczy rozmnaża się tylko wegetatywnie.

Owoce: Czerwone jagody u nas niespotykane.

• Kłącza należy używać po ususzeniu, w przeciwnym wypadku powoduje wymioty.
• Tatarak wzmaga wydzielanie soków żołądkowych, przeciwdziała niestrawności, zwiększa apetyt, ułatwia przyswajanie pokarmów,
• Działa ogólnie wzmacniająco.
• Stosuje się go w zapaleniu górnych dróg oddechowych, zapaleniu zatok i zaburzeniach krążenia.
• Pobudza szpik kostny do zwiększonego tworzenia czerwonych krwinek. Bywa stosowany jako dodatek do kąpieli.
• Dzięki swoim właściwościom drażniącym powoduje przekrwienie skóry i usunięcie szkodliwych produktów przemiany materii. przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.
• Działa moczopędne.
• Działa żółciopędne, pobudzająco wydzielanie soku żołądkowego.
• Ma działa rozkurczowe.
• Przeciwzapalne.
• Przeciwbólowe.
• Napotne i rozgrzewające.
• Wykrztuśne:
• Ściągające.
• łagodnie uspokajające.
• Płukanki tatarakowe łagodzą stany zapalne gardła i jamy ustnej.
• Wyciągi z tataraku wcierane w skórę głowy i włosy wzmacniają pasma oraz wspomagają leczenie łupieżu.
• Kąpiele uspokajają i rozgrzewają.

Surowiec zielarski: Kłącze; ma silny, aromatyczny zapach oraz gorzki smak. Zawiera m.in. olejek eteryczny o swoistym, bardzo miłym zapachu (a w nim: azaron i geraniol), ponadto gorycze (akoryna i akoretyna) i garbniki.

Zbiór i suszenie: Wykopuje się od marca do sierpnia. Kłącze myjemy, kroimy i suszymy w otwartym piekarniku w temperaturze do 35°C. Znacznie rzadziej w lecznictwie stosowane są kwiaty i liście tataraku.

Napar (z kłącza)

1/2 łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku zalać 1 szklanką wody wrzącej i naparzać w termosie 1 godz. Pić 1/4-1/3 szklanki 2-3 razy dziennie 30 min przed posiłkiem jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, poprawiający trawienie, wiatropędny i uspokajający.

Odwar (z kłącza)

1-2 łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku i 1 łyżkę ziela skrzypu zalać 2-3 szklankami wody ciepłej i gotować powoli pod przykryciem przez 3-5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Stosować do obmywania głowy w przypadku łupieżu i łojotokowego zapalenia owłosionej części skóry głowy. Również do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych błon śluzowych, do obmywania sromu i odbytu, a po rozcieńczeniu równą ilością wody do irygacji.

Nalewka
Ma wszystkie własności lecznicze surowca i jest stosowana doustnie w dawce 20-40 kropli w wodzie przed jedzeniem jako zwiększająca apetyt lub 40-60 kropli w wodzie po jedzeniu jako ułatwiająca trawienie i zapobiegająca wzdęciom. Zewnętrznie – 1/2 łyżeczki na 1/2 szklanki wody do płukania jamy ustnej i gardła.