Gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w Europie i Azji, zawleczony i zadomowiony w Ameryce Północnej. W Polsce rośnie na zachodzie kraju, rzadko na południowym wschodzie. Siedlisko: wilgotne łąki o wysokim poziomie wód gruntowych, brzegi zbiorników wodnych, podmokłe polany.
Pokrój: Z rozety liści wyrasta pojedyncza, słabo ulistniona łodyga. Tworzy kępy, a w dogodnych warunkach duże skupiska.
Łodyga: Pojedyncza, wzniesiona, osiąga wysokość 20-80(100) cm. Kłącze krótkie, grube, wężowato powyginane (stąd gatunkowa nazwa rośliny).
Liście: Odziomkowe jajowatolancetowate, zaostrzone, długoogonkowe, od spodu szarozielone, z wierzchu ciemnozielone, o falistym brzegu, osiągają długość do 15 cm. Łodygowe siedzące, wąskolancetowate, o sercowatej podstawie. Przylistki są zrośnięte w błoniastą gatkę.
Kwiaty: Zebrane w gęsty, walcowaty kłos długości 3-7 cm, osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty długości 4-5 mm. Okwiat bladoróżowy do różowego, złożony z 5 listków. Słupek z 3 wolnymi szyjkami, 8 pręcików z fioletowymi pylnikami. Nektaria znajdują się u nasady pręcików. Kwitnie od maja do lipca.
Owoce: Trójkanciasty, błyszczący orzeszek otoczony rozrośniętymi listkami okwiatu.
Surowiec zielarski: Kłącze wężownika , zawiera garbniki (16-21,5%), kwasy fenolowe, leukocyjanidynę, węglowodany, sole mineralne.
Działanie
- Ma własności ściągające, przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i gojące rany.
- Wewnętrznie stosowany jest w nieżytach żołądka, zapaleniu jelita cienkiego, nieżycie odbytnicy i wielu innych schorzeniach układu pokarmowego ( Przy stolcach normalnych po zażyciu garbników obserwuje się zaparcia).
- Zewnętrznie używa się go do płukania jamy ustnej i gardła przy zapaleniu śluzówek, anginie i pleśniawkach.
- W postaci odwaru i kąpieli używany jest przy trądziku, opryszczce, hemoroidach, nadmiernej potliwości i czyrakach.
- W postaci lewatyw i irygacji leczy się nim biegunkę, upławy oraz pęknięcia odbytu.
- W postaci okładów przy oparzeniach, oraz owrzodzeniach pochodzących od żylaków. Stosowany musi być z umiarkowaniem, gdyż używany przez dłuższy czas upośledza wchłanianie pokarmu z jelit, może też wywołać zatrucia.
- Garbniki działają także odkażająco. Niszczą różne szczepy bakterii, w tym również antybio- tykooporne, oraz drożdżaki i grzyby chorobotwórcze.
- Garbniki mają też nieznaczne właściwości odtruwające, gdyż wiążą toksyny bakteryjne i sole metali ciężkich w przypadkach zatruć tymi związkami.
- Pomocniczo można stosować je w durze brzusznym i czerwonce.
Zbiór i suszenie: Kłącza wykopuje się jesienią, starannie płucze usuwając drobne korzonki, kroi na kilkucentymetrowe plastry i suszy w temperaturze 40 °C.
Dawniej kłącze rdestu było używane do garbowania skór, farbowania wełny na żółto oraz wytwarzania czerwonego atramentu.
Odwar
1/2 łyżki rozdrobnionych kłączy zalać 1 szklanką wody letniej i pozostawić na 1 godz. Ogrzać do wrzenia i gotować łagodnie pod przykryciem 5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Pić 1-3 łyżki 2-4 razy dziennie po jedzeniu jako środek regulujący czynność żołądka i jelit. W biegunkach pić po 1/4-1/3 szklanki 1-2 razy dziennie. Zewnętrznie służy do irygacji, obmywań sromu i odbytu. Do płukania jamy ustnej, gardła, okładów i kąpieli nóg sporządzić odwar z 1 łyżki surowca na 1 1/2 szklanki wody.
Odwar
Do kąpieli: 3-5 łyżek rozdrobnionego kłącza i 2 łyżki rumianku zalać 2 l wody letniej i pozostawić na 1 godz. Ogrzać do wrzenia i gotować powoli pod przykryciem 5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić do wanny wypełnionej do 1/3 wodą o temp. około 37°C. Czas kąpieli 15-20 min. Używa się także do kąpieli nóg w nadmiernej potliwości.
Zioła do płukania jamy ustnej
Zmieszać równe ilości rozdrobnionego kłącza rdestu wężow- nika, liści szałwii i kwiatów nagietka. Zalać 1 łyżkę ziół 1 szklanką wody wrzącej i postawić pod przykryciem nad parą na 15 min. Odstawić na 10 min i przecedzić. Stosować do płukania jamy ustnej i gardła.