Gatunek rośliny jednorocznej należącej do rodziny astrowatych. Ma też inne lokalne nazwy: pazurki (Mazowsze), miesięcznica (Wlkp.), paznokietki (krakowskie). Prawdopodobnie pochodzi z terenów śródziemnomorskich lub Iranu, gdzie spotykany jest do dzisiaj na stanowiskach naturalnych. W wielu krajach świata (również w Polsce) jest uprawiany i czasami dziczejący.
Pokrój: Roślina zielna.
Łodyga: Wzniesiona, bogato ugałęziona, pokryta miękkimi, gruczołkowatymi włoskami, żeberkowana o charakterystycznym zapachu, wysokość do 50 cm, łatwo łamliwa.
Liście: Skrętoległe, gęsto osadzone, dolne szerokołopatkowate, krótkoogonkowe; górne szerokolancetowate, siedzące, obejmujące łodygę.
Kwiaty: Zebrane w koszyczki na szypułkach, barwy pomarańczowej lub żółtej, kwitnące od kwietnia aż do sierpnia. Kwiaty brzeżne słupkowe (o słupku dwuznamionowym), nibyjęzyczkowe, ustawione w 2-3 szeregach (wyłączając odm. pełnokwiatowe, uważane w uprawie za najcenniejsze), owocujące. Kwiaty wewnętrzne rurkowate, obupłciowe o 5 pręcikach i dolnym słupku, bezpłodne. Koszyczki mają przyjemny, balsamiczny zapach.
Owocem: Jest sierpowato wygięta niełupka. Zewnętrzne niełupki są żółtawobrunatne, z długim prostym noskiem, ku środkowi niełupki stają się jaśniejsze, wygięte, na grzbiecie kolczaste. Roślina sama łatwo się rozsiewa, pozostając na stanowisku szereg lat.
Korzeń: Palowy, mocno rozgałęziony.
Surowiec zielarski: Surowcem leczniczym są kwiaty. Czasami stosowane jest również ziele. Kwiaty brzeżne (języczkowe) nagietka (bez dna kwiatostanowego) (Polska farmakopea dopuszcza do obrotu tylko kwiaty języczkowe o pomarańczowej barwie.)
Kwiat nagietka może służyć jako barometr, pozwala bowiem przewidywać pogodę. Jeśli rano przed godziną 9.00 płatki nagietka są rozchylone i ułożone równolegle do ziemi, oznacza, to, że w tym dniu nie będzie deszczu.
Skład: Olejek eteryczny do 0,02%, flawonoidy, karotenoidy, związki trójterpenowe (saponzydy): arnidiol i faradiol, śluzy, związki żywicowe, gorycze, kwas jabłkowy i inne.
Działanie
Zewnętrznie stosuje się zwykle alkoholowe i olejowe wyciągi z kwiatów nagietka, ponieważ podstawowe związki czynne nie rozpuszczają się w wodzie.
- Podaje się je w różnych uszkodzeniach skóry, jak kontuzje, rany, wrzody, stłuczenia i obtarcia naskórka.
- W owrzodzeniach żylakowych, zapaleniu skóry, żylakach odbytu, oparzeniach, ranach pooperacyjnych, odmrożeniach, wysypkach skórnych i innych.
- Stosuje się również na błony śluzowe jako środek przeciwzapalny i bakteriobójczy, przeciw rzęsistkom (irygacje i tampony).
- We wczesnych stanach nowotworowych w porozumieniu z onkologiem.
- Ze względu na właściwości przeciwzapalne i bakteriobójcze nagietek lekarski znalazł zastosowanie także przy leczeniu stanów zapalnych spojówek i przemęczeniu oczu. Zapobiega nadmiernemu wysuszeniu narządu wzroku i łagodzi jego podrażnienia.
Wewnętrznie zaleca się przetwory z nagietka.
- W nieżycie żołądka i jelit, a zwłaszcza w przewlekłym i opornym na inne leki wrzodzie żołądka i dwunastnicy oraz we wrzodziejących zapaleniu jelita grubego.
- W stanach zapalnych dróg żółciowych spowodowanych infekcją, w niedomodze wątroby i upośledzeniu jej czynności po przebytym wirusowym zapaleniu lub uszkodzeniu przez trujące związki (np. toksyny grzybów).
- Pomocniczo i w skojarzeniu z innymi lekami podaje się je w nieoperacyjnych postaciach raka żołądka, stanach przednowotworowych w przewodzie pokarmowym (np. długo utrzymującym się zapaleniu błon śluzowych, owrzodzeniu z krwawieniami, braku poprawy po innych lekach) itp.
- Dobre wyniki osiąga się w zaburzeniach miesiączkowania połączonych z bólem, ogólnym osłabieniem, zawrotami głowy, a także w dolegliwościach okresu przekwitania (klimakterium).
Napar (z kwiatów nagietka)
w proporcji 1 łyżka ziół na 1 szklankę gorącej wody. W ciągu dnia zaleca się picie 2-3 szklanek naparu.
Maść
Na bazie nagietka może być stosowana przy egzemie, oparzeniach, odmrożeniach. W celu przygotowania maści należy roztopić kostkę smalcu i dodać dwie garści kwiatów nagietka i dokładnie wymieszać. Po tym jak tłuszcz stężeje ponownie podgrzewaj, następnie odcedź i przelej do pojemnika. Dlaczego smalec? Ponieważ stanowi najlepszy nośnik dla karotenoidów zawartych w nagietku, które rozpuszczają się tylko w tłuszczu.