Gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny ogórecznikowatych. Występuje w całej niemal Europie oraz w Zachodniej Syberii i w Turcji. W Polsce jest pospolity na całym terenie. Siedlisko; lasy liściaste, zarośla (zwłaszcza nadrzeczne). Najczęściej rośnie na glebach próchniczych, dobrze przewietrzanych. Jest cieniolubna.

Łodyga: Wzniesiona, pojedyncza, lub słabo rozgałęziająca się, kanciasta i cała silnie, gruczołowato owłosiona. Wysokość 20-30 cm.

Liście: Przy pomocy liści najłatwiej odróżnić ją od podobnego gatunku – miodunki plamistej. Liście odziomkowe wyrastają na ogonkach niewyraźnie oskrzydlonych, dłuższych od blaszki, a blaszka jest 2 razy dłuższa od szerokości. Liście są bez plam, lub z nieznacznymi, jasnozielonymi. Liście łodygowe lancetowatego kształtu, dolne na krótkich ogonkach, górne siedzące. Górna powierzchnia wszystkich liści pokryta szorstkimi długimi szczecinkami, pomiędzy którymi znajdują się krótsze brodawki i nieliczne gruczoły.

Kwiaty: Promieniste, dwubarwne; młode kwiaty są różowoczerwone, starsze czerwonofioletowe. Wyrastają na krótkich, silnie gruczołowato owłosionych szypułkach, tworząc na szczycie łodygi stosunkowo gęsty kwiatostan typu dwustronny sierpik. Kielich rurkowaty, złożony z 5 jednakowych, trójkątnych ząbków. Korona wewnątrz z 5 łukowatymi i orzęsionymi liniami. Kwitnie wczesną wiosną od marca do maja.

Owoc: Rozłupnia rozpadająca się na 4 brunatne lub czarne orzeszki.

Kłącze: Silnie rozgałęzione, prawie czarne.

Surowiec zielarski: Ziele miodunki ćmy, oraz miodunki plamistej zawiera: saponiny, flawonoidy, kwasy organiczne, śluzy, sole mineralne, oraz ok. 2,5% krzemionki.

• Korzystnie wpływa na drogi oddechowe, przyspiesza gojenie się uszkodzonej tkanki płuc, zwapnienie ognisk gruźliczych, usuwanie wydzielin z górnych dróg oddechowych, pobudza ruchy ich nabłonka rzęskowego.
• Stosuje się ją, jako środek wykrztuśny przy przewlekłym nieżycie oskrzeli oraz pomocniczo przy gruźlicy i zapaleniu płuc.
• Ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.
• Wspomaga wydzielanie śluzu-ma działanie wyksztuśne, polecana na suchy kaszel.
• Poprawia przemianę materii.

Zbiór i suszenie: Zbiera się całe ziele od marca do maja i suszy cienką warstwą.