Gatunek rośliny wieloletniej z rodziny jasnotowatych. Inne nazwy: cząberek, tymianek wąskolistny, dzięcielnica. Występuje w Europie i na Syberii. W Polsce jest pospolity na całym niżu.

Pokrój: Tworzy gęste i bardzo zwarte darnie o wysokości 10–30 cm. Po roztarciu pędów wydziela się charakterystyczny, przyjemny zapach.

Łodyga: Płożąca lub podnosząca się, zdrewniała u nasady, okrągława lub słabo kanciasta, dookolnie owłosiona. Łodygi mają zdolność zakorzeniania się.

Liście: Ulistnienie nakrzyżległe. Jajowatopodługowate, nieco skórzaste liście mają długość 3–4 razy większą od szerokości i orzęsione brzegi. Boczne nerwy liści są dość grube i nie tworzą wyraźnego nerwu brzeżnego.

Kwiaty: Dwupostaciowe – na jednych osobnikach mniejsze, o słupku z długą szyjką i krótkich pręcikach, na innych – większe, o dłuższych pręcikach. Kwiatostan główkowaty, na końcach pędów. W jednej główce 3–6 różowoliliowych kwiatów (czasami, rzadko trafiają się kwiaty białe). Mają dwuwargowy kielich; dolna warga z szydlastolancetowatymi ząbkami, górna z 3 trójkątnymi ząbkami. Korona o długości 6–7 mm wyraźnie dwuwargowa, przy czym górna warga jest wyraźnie 2-ząbkowa, dolna wyraźnie 3-ząbkowa. Kwitnie od czerwca do końca sierpnia.

Owoc: Drobne orzeszki.

Surowiec zielarski: Ziele. Zawiera olejki eteryczne.

Zbiór i suszenie: Ziele zbiera się podczas kwitnienia rośliny (czerwiec-wrzesień), suszy w cieniu. Po ususzeniu oddziela się zdrewniałe łodyżki.

• Dezynfekujące, wykrztuśne, przeciwzapalne, poprawia trawienie.
• Napar z ziela używany po jedzeniu działa wiatropędnie, rozluźnia mięśnie układu pokarmowego.
• Używana jest do płukania gardła, przy paradontozie.
• Przy świądzie, pomaga po ukłuciu owadów.
• Wzmacnia system nerwowy, używana jest do kąpieli dla rekonwalescentów, chorych dzieci i osób starszych.

Łyżkę suszonego ziela zalewamy szklanką wrzątku i parzymy pod przykryciem 10-15 minut. ½ szklanki naparu pijemy 2 razy dziennie. Do użytku zewnętrznego można przyrządzić silniejszy napar – 2-3 łyżki surowca na szklankę wody.

2 łyżki surowca zalewamy 2 szklankami podgrzanej oliwy z oliwek i odstawiamy na tydzień. Przefiltrowany olej stosujemy doustnie 2 razy dziennie po 1-2 łyżki.

UWAGA: Stosowanie macierzanki u kobiet w ciąży i karmiących powinno być poprzedzone konsultacją lekarską.