Gatunek zbiorowy obejmujący kilka do kilkunastu gatunków (podgatunków) o podobnym działaniu leczniczym. Nazwy zwyczajowe: waleriana, baldrian, biedrzan (Pomorze), biełdrzan (Śląsk), kocia trawa, odolan, stoniebo. W naturze (bylina), jako uprawna dwuletnia. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem stref arktycznych i pustynnych. Uprawiany i dziczejący w Ameryce Północnej. W Polsce pospolity. Siedlisko to brzegi wód, mokre łąki, torfowiska niskie.

Pokrój: W pierwszym roku wytwarza przyziemną rozetę ogonkowych, nieparzystopierzastych liści. W drugim roku wytwarza masywną łodygę. Pod ziemią posiada krótkie kłącze.

Łodyga: Wyrasta od 50 do 200 cm. Wewnątrz dęta, walcowata, na dole owłosiona, górą naga, głęboko bruzdkowana, nierozgałęziona lub słabo rozgałęziona w górnej części.

Liście: Łodygowe najczęściej naprzeciwległe, zebrane po trzy, cztery, czasem skrętoległe; dolne ogonkowe, górne siedzące. Są nieparzysto-pierzastosieczne z 6-15 parami listków. Na spodniej stronie przeważnie owłosione.

Kwiaty: Drobne, pachnące, obupłciowe z przedprątnością. Zebrane są w baldachokształtne kwiatostany szczytowe lub kątowe. Kielich niewyraźny, przekształca się na owocach większości gatunków w puch. Korona zrosłopłatkowa, lejkowata, lekko asymetryczna z 5 odgiętym łatkami. Kolor zmienny, od białego przez róż do lila. Pręciki trzy, zrośnięte z rurką korony, słupek jeden, z długą szyjką zakończoną trójdzielnym znamieniem.

Owoc: Orzeszek, podłużnie jajowaty, z trzema żeberkami na wypukłej stronie i jednym żeberkiem na stronie płaskiej. Kolor od beżowego do brunatnego. Na szczycie najczęściej 10 białawych lub kremowych włosków lotnych. MTN 0,4-0,6 g.

Surowiec zielarski: Korzenie. Zawierają liczne biologicznie czynne substancje: estry kwasu izowalerianowego, kwas walerenowy, waleranon, walerenal i inne. Surowca nie pozyskuje się z siedlisk naturalnych, lecz wyłącznie z uprawy surowiec pozyskany z uprawy ma więcej substancji czynnych.

• Kłącze i korzeń kozłka lekarskiego są stosowane w ziołolecznictwie w leczeniu zaburzeń neurowegetatywnych, jako łagodny środek uspokajający oraz ułatwiający zasypianie.
• Koziołek lekarski redukuje nadpobudliwość nerwową, uspokaja oraz jednocześnie podnosi sprawność umysłową oraz koncentrację.
• Wiele objawów nerwicy włączając drżenia, ataki paniki, palpitacje serca, pocenie się może być łagodzone za pomocą kozłka lekarskiego, jest pożytecznym środkiem w leczeniu bezsenności spowodowanej zarówno nerwicą jak również nadmiernym podnieceniem nerwowym, poprawia jakość snu oraz obniża ciśnienie krwi.. Substancje lecznicze zawarte w kozłku lekarskim obniżają nadpobudliwość kory mózgowej.
• Kozłek lekarski rozluźnia napięte mięśnie. Jest pomocny na napięcia ramion oraz szyi, astmę, kolkę, zespół jelita wrażliwego, skurcze mięśni oraz bóle miesiączkowe.
• Roślina wydziela słodki, miodowy zapach, będący dla kotów afrodyzjakiem.

Maceracja

Moczyć 2 łyżeczki posiekanego, możliwie świeżego korzenia kozłka lekarskiego 8-10 godzin w szklance zimnej wody. Używać jako naparu uspakajającego na niepokoje i bezsenność. Dodać 2-3 krople wody miętowej w celu zamaskowania nieprzyjemnego smaku.