Gatunek byliny należący do rodziny kokornakowatych. Występuje w żyznych lasach środkowej i południowej Europy oraz na Syberii. W Polsce gatunek rodzimy, pospolity na terenie całego obszaru, z wyjątkiem jego północno-zachodniej części. Dawniej roślina lecznicza o dużym znaczeniu i szerokim zastosowaniu. Po odkryciu właściwości toksycznych jej stosowanie lecznicze zostało znacznie ograniczone. Kopytnik pospolity uprawiany jest w parkach i ogrodach jako roślina okrywowa.

Pokrój: Roślina niska, płożąca się po ziemi, osiąga 10–15 cm wysokości.

Kłącze: Pełzające po ziemi, czworokątne, skręcone, sznurowate, szare i rozgałęziające się. Wyrastają z niego krótkie łodygi oraz liczne, nitkowate korzenie. Kłącza osiągają zwykle kilkadziesiąt centymetrów długości.

Łodygi: Krótkie, leżące, czerwonawofioletowo nabiegłe, okrągłe na przekroju i omszone. Rozwijają się na nich po 3–4 mięsiste łuski i para (rzadko 3) liści oraz kwiat. W kącie najwyższego liścia znajduje się pączek kontynuujący wzrost w kolejnym roku.

Liście: Prawie naprzeciwległe. Nerkowatego kształtu, u nasady sercowate, całobrzegie, szerokości 5–8 cm i długości 4–6 cm. Są długoogonkowe i zimozielone, z wyraźnym użyłkowaniem. Ogonki długości 5-10 cm są odstająco, miękko owłosione. Blaszka liściowa jest rzadko, przylegająco owłosiona, przy czym wierzchnia strona z czasem łysieje. Dojrzałe liście są skórzaste, ciemnozielone i błyszczące.

Kwiaty: Pojedyncze, dzwonkowatego kształtu, mięsiste, wyrastają tuż przy ziemi, zwisając na szczytach krótkich szypułek. Ukryte są zwykle pod liśćmi i często leżą na ziemi. Z zewnątrz mają kolor zielonopurpurowy (zalążnia w dolnej części jest zielona i owłosiona), od wewnątrz są ciemnopurpurowe. Kwiaty mają 3 zrosłe u dołu listki okwiatu o długości 1–1,5 cm (na szczycie zwykle zagięte do środka) oraz 12 wolnych pręcików, ustawionych w dwóch okółkach, z nitkami wychodzącymi poza pylniki. Pręciki z okółka zewnętrznego są krótsze. Słupek gruby, o zalążni dolnej, sześciokomorowej ze znamieniem sześciodzielnym, ciemnopurpurowym. Kwitnie od marca do maja.

Owoce: Sześciokomorowa, omszona torebka, na szczycie z pozostałościami okwiatu. Torebka nie wysycha, lecz rozpada się nieregularnie po dojrzeniu. W każdej komorze wykształcają się po 2–3 nasiona. We wrześniu i październiku powstają pączki na rok następny

Nasiona: Kształtu trójkątno-jajowatego o wymiarach: długość 3,8–4,5 mm, szerokość 1,8–2,2 mm, grubość 1,2–1,6 mm. Zaopatrzone są w mięsisty, żółtawy wyrostek. Całe nasiono ma w stanie świeżym barwę żółtawą, starsze są szarobrązowe. W czerwcu dojrzewa i torebka rozpada się, uwalniając nasiona.

Surowiec zielarski: Kłącze zawiera olejki eteryczne, sole mineralne, związki cukrowcowe. W homeopatii wykorzystuje się esencję ze świeżych kłączy wraz z korzeniami. Ustalono zalecane rozcieńczenia C12 lub C15, co oznacza kolejne 12- lub 15-krotne rozcieńczenie soku z kłącza w proporcji 1:100

• Ma właściwości wymiotne na skutek silnego drażnienia błony śluzowej (wymiotnie działają już dwie łyżki ziela na szklankę odwaru).
• Działa przede wszystkim wykrztuśnie, pobudzając wydzielanie śluzu. Ułatwia jego usuwanie z górnych dróg oddechowych, a także żołądka i jelit. Stosowany jest w nieżytach górnych dróg oddechowych, zwłaszcza w przypadkach, gdy zalega w nich sucha wydzielina.
• Ziele działa także moczopędne, przeczyszczająco.
• Wzmacnia siłę skurczy serca (efekt inotropowy dodatni).
• Okłady ze zmiażdżonych, świeżych liści przynoszą ulgę przy urazach ciała (np. zwichnięciach).

UWAGA: Ściśle według wskazań lekarza, większe dawki powodują wystąpienie objawów szkodliwych (pierwszym objawem są nudności). Ziele i jego preparaty nie może być stosowane przez kobiety w ciąży (zagrożenie poronieniem) oraz przez chorujących na astmę oskrzelową.

Zbiór i suszenie: Zbiór należy wykonywać w miejscach masowego występowania kopytnika i w taki sposób by pozostawić na stanowisku rośliny do odbudowania populacji. Liście zbiera się od sierpnia, kłącza wczesną wiosną i jesienią. Inne źródła podają, że zbioru całych ziół z kłączami dokonuje się od maja do września. Surowiec zbierać należy w dni pogodne, ponieważ zebrany po deszczu zupełnie czarnieje i traci wartość handlową. Surowiec suszy się w przewiewnych, zacienionych i przykrytych miejscach cienkimi warstwami, unikając przewracania (łatwo kruszeje). Ze względu na kruchość suchych ziół należy ostrożnie sortować i pakować surowiec. Kopytnika można pozyskiwać z upraw od trzeciego roku od posadzenia roślin, przy czym pozostawić należy część roślin do rozmnożenia i utrzymania uprawy.